Nhìn lại một năm bùng phát xung đột tại Ukraine
Mega Story - Ngày đăng : 15:27, 24/02/2023
Nhìn lại một năm bùng phát xung đột tại Ukraine
Sau 1 năm xung đột, cánh cửa hòa bình vẫn khép, cả Nga và Ukraine đang thể hiện lập trường khác biệt trong nhiều vấn đề.
Tại phiên họp khẩn cấp của Đại hội đồng Liên hợp quốc, tổ chức nhân 1 năm cuộc khủng hoảng ở Ukraine, Tổng thư ký Liên hợp quốc António Guterres nhấn mạnh cuộc xung đột bùng phát ngày 24/2/2022 đã làm gia tăng bất ổn khu vực, căng thẳng và chia rẽ toàn cầu, giảm nguồn lực dành cho việc xử lý các cuộc khủng hoảng và vấn đề toàn cầu cấp bách khác.
Sau 1 năm, Moskva và Kiev vẫn chưa thể ngồi vào bàn đàm phán, thậm chí có thêm nhiều ngòi nổ mới với các động thái can thiệp quân sự của đồng minh hai phía, tiếp tục là biến số gây quan ngại cho triển vọng thế giới năm 2023.
Cánh cửa hòa bình vẫn khép
Hai tháng đầu năm 2023 ghi nhận việc các nước phương Tây gia tăng viện trợ quân sự cho Ukraine. Các cuộc họp của Liên minh châu Âu (EU), Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) đều đưa ra những cam kết đẩy mạnh cung cấp khí tài, đạn dược, cam kết triển khai xe tăng hỗ trợ cho Kiev trên thực địa. EU cũng đã bàn tới gói trừng phạt thứ 10 nhằm vào Moskva liên quan đến cuộc xung đột dai dẳng tại Ukraine.
Trong khi đó, phía Nga tuyên bố coi vũ khí của phương Tây ở Ukraine là mục tiêu tấn công. Những diễn biến mới trên khiến một giải pháp hòa bình cho cuộc xung đột kéo dài 1 năm qua càng trở nên xa vời.
Xung đột chưa kết thúc nhưng đã để lại những hậu quả vô cùng nặng nề, trước hết với Nga và Ukraine. Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của Ukraine năm ngoái đã giảm hơn 30%, trong khi các số liệu mới nhất do cơ quan thống kê Liên bang Nga công bố cho thấy, tăng trưởng của nền kinh tế này giảm 2,1%. Xung đột cũng gây ra cuộc khủng hoảng nhân đạo lớn chưa từng có tại châu Âu kể sau Chiến tranh Thế giới thứ hai.
Số liệu do Văn phòng Cao ủy Nhân quyền Liên hợp quốc (OHCHR) công bố vào tháng 1/2023 cho thấy hơn 18.000 người thiệt mạng, 7,9 triệu người phải sơ tán sang các nước châu Âu và 21,8 triệu người vào cảnh cần được hỗ trợ nhân đạo.
Không chỉ là cuộc xung đột cục bộ gây tổn thất lớn về người và của cho Nga và Ukraine, đây đã trở thành cuộc khủng hoảng đa tầng trên phạm vi toàn cầu, ảnh hưởng tới tất cả các lĩnh vực. Thế giới đối mặt với cuộc khủng hoảng lương thực trầm trọng khi nguồn cung từ hai vựa lúa mỳ, ngũ cốc lớn sụt giảm; gián đoạn nguồn cung nhiên liệu liên quan đến các biện pháp trừng phạt và đáp trả lẫn nhau giữa Moskva và phương Tây khiến châu Âu trải qua một mùa Đông lạnh lẽo, đẩy giá năng lượng toàn cầu tăng cao, liên tục đưa lạm phát ở nhiều nước lên những mức kỷ lục, kéo theo nguy cơ bất ổn xã hội.
Việc các nước tăng mạnh chi tiêu quốc phòng, xúc tiến gia nhập các tổ chức quân sự… được xem là những xu hướng gây quan ngại trong cấu trúc an ninh châu Âu nói riêng và thế giới nói chung. Cuộc xung đột ở Ukraine đã làm thay đổi quan điểm sau Chiến tranh lạnh về một khu vực châu Âu hòa bình và thịnh vượng, chi tiêu quốc phòng giảm và không còn lo ngại về nguy cơ chiến tranh quân sự.
Xung đột dai dẳng là lý do thúc đẩy những nước vốn giữ quy chế trung lập lâu nay như Thụy Điển và Phần Lan quyết định gia nhập NATO. Thậm chí, sau nhiều năm giảm chi tiêu quốc phòng, nhiều nước thành viên NATO tăng cường đầu tư và sẵn sàng chi mạnh tay cho nhu cầu quân sự, đặc biệt những nước ở sườn phía Đông của khối này đã tăng đáng kể ngân sách quốc phòng trong thời gian ngắn, từ 1% lên 1,5% và từ 2% lên 2,5%. Đằng sau đó là nguy cơ chạy đua vũ trang.
Một năm qua cũng chứng kiến sự chia rẽ và mâu thuẫn ngày càng bị đẩy cao. Xung đột bùng phát có thể coi là điểm nút của căng thẳng giữa Nga và Ukraine đã âm ỉ từ năm 2014, đồng thời cũng là dấu mốc đẩy quan hệ giữa Moskva và phương Tây “chạm đáy." Bản thân trong nội bộ châu Âu cũng đầy chia rẽ và có sự dịch chuyển về cán cân quyền lực. Vai trò dẫn dắt của những nước như Đức và Pháp đã giảm đáng kể, một phần do thất bại trong việc xử lý khủng hoảng ở Ukraine.
Trong khi đó, các nước như Ba Lan, các quốc gia Bắc Âu, vùng Baltic và Trung Âu lại gia tăng tiếng nói. Các nước này không chỉ cung cấp nguồn lực và tài chính cho Ukraine mà còn đóng vai trò rất quan trọng trong việc thúc đẩy các đồng minh khác hỗ trợ thiết bị cho Ukraine.
Trả lời phỏng vấn của phóng viên Thông tấn xã Việt Nam tại Sydney, Giáo sư Carl Thayer thuộc Học viện Quốc phòng Australia đánh giá thế giới không còn là một hệ thống đa cực nữa, mà chắc chắn đang chuyển sang thành các khối đối đầu nhau. NATO, châu Âu, Canada, Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc, Australia… đứng ở phía phản đối Nga.
Trong khi đó, có một số lượng đáng kể các quốc gia vẫn tiếp tục hợp tác với Moskva hoặc sẽ không ủng hộ một số nghị quyết tại Liên hợp quốc về việc trừng phạt Nga.
Cộng đồng quốc tế trong suốt năm qua liên tục kêu gọi Nga và Ukraine đối thoại để hạ nhiệt căng thẳng, nhiều nước sẵn sàng đóng vai trò trung gian để đưa Moskva và Kiev ngồi vào bàn đàm phán. Quan chức hai bên cũng đã có những cuộc thảo luận trực tiếp tại các nước thứ ba. Sáng kiến ngũ cốc Biển Đen được hai bên ký gián tiếp thông qua vai trò trung gian của Liên hợp quốc và Thổ Nhĩ Kỳ hồi tháng 7/2022 từng được hy vọng sẽ tạo đà cho các cuộc đối thoại có thể làm thay đổi cục diện cuộc xung đột. Tuy nhiên, tình trạng bế tắc kéo dài từ giữa năm 2022 đến nay cho thấy triển vọng đàm phán vẫn đang ngoài tầm với.
Sau 1 năm xung đột, cánh cửa hòa bình vẫn khép, cả Nga và Ukraine đang thể hiện lập trường khác biệt trong nhiều vấn đề. Mỹ và một số nước châu Âu, mặc dù cũng có những dấu hiệu tìm cách thúc đẩy đối thoại, song với việc liên tục chuyển giao vũ khí tấn công cho Ukraine và siết chặt trừng phạt Nga, Moskva đánh giá phương Tây và Kiev không có thiện chí đàm phán.
Trao đổi với phóng viên Thông tấn xã Việt Nam tại Berlin, chuyên gia quan hệ quốc tế Đức Wolfgang Bork nêu rõ vũ khí mới, hiện đại hơn sẽ liên tục được gửi tới Ukraine khiến cường độ xung đột tăng lên.
Theo ông, tại Hội nghị An ninh Munich 2023 vừa qua, Nga không được mời tham gia, một sự việc phản ánh căng thẳng giữa hai bên, và đây là một sai lầm khi không tạo cơ hội đối thoại để giải quyết xung đột.
Chuyên gia James Rogers, đồng sáng lập kiêm Giám đốc nghiên cứu, Hội đồng địa chiến lược Anh, trong cuộc trò chuyện với phóng viên Thông tấn xã Việt Nam tại London, nhận định rằng cuộc xung đột có thể kéo dài hàng tháng, thậm chí hàng năm bởi khó có khả năng các nước như Anh, Mỹ sẽ ủng hộ hòa đàm nếu Ukraine ở vào thế bất lợi.
Tại phiên họp Đại hội đồng Liên hợp quốc ngày 23/2, Chủ tịch Đại hội đồng Csaba Kőrösi nhấn mạnh trong vòng 1 năm qua, cuộc xung đột tại Ukraine đã cướp đi sinh mạng, kế sinh nhai và cuộc sống của quá nhiều người, điều đó như một lời nhắc nhở rằng các giải pháp quân sự sẽ không thể chấm dứt được xung đột.
Trong khi đó, Tổng thư ký Liên hợp quốc Antonio Guterres chỉ ra rằng, nguy cơ leo thang xung đột vẫn hiện hữu và triển vọng hòa bình đang giảm dần, bởi vậy, thúc đẩy đối thoại để mở cánh cửa hòa bình, chấm dứt cuộc xung đột là ưu tiên số một hiện nay.
Bước điều chỉnh chính sách
Không lâu sau khi xung đột tại Ukraine bùng phát, các nước phương Tây đã nhanh chóng áp đặt một loạt biện pháp trừng phạt nhằm vào Nga.
Sau 1 năm, riêng Liên minh châu Âu (EU) đã triển khai 9 gói trừng phạt và đang cân nhắc gói thứ mười nhằm vào các cá nhân, tổ chức Nga, các ngành công nghiệp Nga, thậm chí mở rộng ra cả các đồng minh của Moskva. Đáp trả, chính quyền của Tổng thống Vladimir Putin cũng có một loạt hạn chế nhằm vào phương Tây, với “át chủ bài” nằm ở thị trường năng lượng mà Nga có vai trò chi phối ở châu Âu cũng như toàn cầu.
Từ giữa năm 2022, để đáp trả các biện pháp trừng phạt, cô lập của phương Tây, Nga liên tục cắt giảm lượng khí đốt chuyển qua châu Âu, thậm chí có lúc thông báo sẽ dừng vô thời hạn việc cung cấp nhiên liệu quan trọng này cho phần còn lại của Lục địa già, khiến châu Âu thực sự chật vật khi bước vào mùa Đông lạnh lẽo.
Về phần mình, đầu tháng 12/2022, EU, nhóm các nước công nghiệp phát triển hàng đầu thế giới (G7) cùng một số nước như Australia chính thức áp giá trần đối với dầu xuất khẩu bằng đường biển của Nga là 60 USD/thùng hoặc thấp hơn giá thị trường 5%, và từ tháng 2 mở rộng biện pháp trừng phạt tới các sản phẩm dầu mỏ.
Biện pháp đã có tác dụng khi số liệu thống kê mới công bố đầu tháng 2/2023 cho thấy Moskva mất một nửa nguồn thu từ dầu khí trong năm 2022 do giảm xuất khẩu khí đốt trong khi giá dầu Urals của Nga thấp hơn gần 40USD/thùng so với giá dầu Brent của thế giới. Gián đoạn nguồn cung từ Nga cũng góp phần đẩy giá dầu thế giới năm ngoái có lúc lên tới 140USD/thùng.
Có thể thấy, các quốc gia châu Âu và Mỹ đã áp đặt các biện pháp trừng phạt mạnh đối với Nga trong những giai đoạn đầu của cuộc xung đột nhằm mục đích làm suy yếu nền kinh tế Nga và gây khó khăn cho nước này trong việc thực hiện chiến dịch quân sự. Ở mức độ nào đó, các biện pháp trừng phạt của phương Tây đã có tác động. Tăng trưởng kinh tế Nga giảm hơn 2% trong năm 2022. Nga cũng rơi vào tình trạng thiếu thốn nguyên liệu và công nghệ để chế tạo các loại sản phẩm công nghệ cao cũng như ngày càng khó khăn trong việc có được một số thiết bị và nguyên liệu nước này cần để có thể thực hiện thành công hàng loạt chiến dịch quân sự ở Ukraine.
Tuy nhiên, “vũ khí” trừng phạt luôn được coi là "con dao hai lưỡi." Mất thị trường Nga rộng lớn, thiếu hụt nguồn cung dầu khí của Nga, giá năng lượng đã tăng vọt tại các nước châu Âu. Bù đắp phần thiếu hụt này không hề là việc dễ dàng vì hơn 10 năm qua, các nước châu Âu đã chi cả nghìn tỷ euro cho Nga để đổi lấy năng lượng, số tiền thậm chí lớn hơn khoản chi quốc phòng trung bình hằng năm của Nga trong cùng giai đoạn. Chi phí năng lượng tăng, cộng với việc tăng chi phí quốc phòng, đã đặt gánh nặng lên các khoản chi xã hội của các nước châu Âu.
“Vũ khí” trừng phạt luôn được coi là "con dao hai lưỡi." Mất thị trường Nga rộng lớn, thiếu hụt nguồn cung dầu khí của Nga, giá năng lượng đã tăng vọt tại các nước châu Âu.
Các cuộc biểu tình phản đối tăng tuổi nghỉ hưu ở Pháp hay tình trạng đình công đòi tăng lương của nhân viên y tế của Anh một phần cũng có thể xem là hệ quả gián tiếp từ cuộc xung đột Ukraine cùng các biện pháp trừng phạt lẫn nhau.
Hệ quả từ các biện pháp trừng phạt không chỉ thể hiện qua các số liệu về tăng trưởng kinh tế, giá cả… mà còn mang tính định tính khi buộc của phương Tây và Nga phải điều chỉnh đường hướng phát triển của mình. Với quy mô và mức độ liên kết của nền kinh tế Nga, với vị trí quan trọng của Moskva trong các nguồn cung thiết yếu, đặc biệt là vai trò chi phối trong lĩnh vực năng lượng, các nước châu Âu phải tìm cách điều chỉnh chiến lược, mô hình phát triển để vẫn duy trì được các lệnh trừng phạt, trong khi giảm thiểu những thiệt hại từ động thái đó.
Trường hợp nước Đức chính là ví dụ cho thấy cuộc xung đột tại Ukraine đã làm thay đổi mô hình kinh tế. Mô hình trước đây là nguyên nhiên liệu từ Nga được đưa tới Đức để chế biến thành sản phẩm và bán tại thị trường Trung Quốc.
Những năm qua, không thể phủ nhận rằng mô hình này đã mang lại hiệu quả lớn và giúp kinh tế Đức phát triển. Ví dụ ngành công nghiệp ôtô, có tới 1/3 sản lượng ôtô của các doanh nghiệp sản xuất của Đức được bán tại Trung Quốc. Tuy nhiên. mô hình này giờ đây sẽ phải thay đổi.
Về phía Nga, cuộc xung đột Ukraine đã đặt dấu chấm hết cho ý tưởng về một không gian kinh tế chung giữa Nga và EU. Để đứng vững trước các lệnh trừng phạt cũng như khẳng định vị thế cân bằng với châu Âu trong tình hình bị cô lập, Moskva đẩy mạnh chính sách đối ngoại và kinh tế theo hướng đẩy mạnh chính sách hướng về phía Đông.
Bước chuyển này được xem là đã giúp Moskva hạn chế những hậu quả từ các lệnh trừng phạt, với kết quả GDP năm 2022 chỉ sụt giảm khoảng 2%, thấp hơn nhiều lần so với mức dự báo âm 15% mà Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF) từng đưa ra.
Trung Quốc và Ấn Độ là những nước đầu tiên mua dầu và các sản phẩm dầu của Nga nhiều nhất. Dầu của Nga đi qua cảng của Singapore để đến tất cả các nước trên thế giới, Nga đã xây dựng chuỗi các trung tâm quốc tế này, cho phép xuất khẩu tất cả hàng hóa của mình qua các nước thứ ba, tránh các biện pháp trừng phạt chính và thứ cấp.
Chính sách hướng Đông hiện nay của Moskva được xem là sự tiếp nối các chính sách với châu Á và châu Phi, vốn là những khu vực có quan hệ truyền thống với Nga. Tuy nhiên, mối quan hệ hiện nay đã có nhiều khác biệt nếu xét về mức độ liên kết và phụ thuộc lẫn nhau giữa nền kinh tế Nga với thế giới, cuộc cạnh tranh giành ảnh hưởng với những cường quốc khác như Mỹ và Trung Quốc tại các khu vực như châu Phi và Trung Đông…, do đó theo các chuyên gia, Moskva cần thực sự đầu tư hơn nữa vào hướng đi mới này.
Cuộc xung đột chưa có hồi kết tại Ukraine cho thấy đời sống chính trị thế giới luôn tiềm ẩn những yếu tố phức tạp, khó lường. Trong bối cảnh cuộc khủng hoảng đã gây ra những hệ lụy sâu rộng và toàn diện, việc các bên đạt được một giải pháp hòa bình thông qua đàm phán là điều được mong mỏi nhất hiện nay. Tuy nhiên, những diễn biến hiện nay cho thấy chặng đường đi tới kết cục này vẫn còn trắc trở và cần đến nỗ lực tập thể, không chỉ của riêng Moskva và Kiev cùng các bên liên quan mà của cả thế giới, thông qua các cơ chế song phương và đa phương hiện có.
Ngoài việc tham gia thúc đẩy một giải pháp hòa bình, các thành viên trong cộng đồng quốc tế cũng cần chuẩn bị các đối sách linh hoạt để giảm thiểu những tác động tiêu cực và thích ứng kịp thời với tình hình mới./.