Thư viện cơ sở là một trong những loại hình thư viện gần với nhân dân, đặc biệt tại khu vực miền núi, biên giới - nơi có địa hình, cơ sở hạ tầng giao thông còn nhiều khó khăn.

Thư viện cấp xã, thư viện cơ sở cũng là nơi trực tiếp triển khai mọi chủ trương, đường lối chính sách của Đảng và Nhà nước vào cuộc sống, là nơi để người dân học tập, giải trí, góp phần hình thành và phát triển kiến thức, kỹ năng, góp phần nâng cao dân trí, bồi dưỡng nhân cách, tăng cường ý thức chấp hành pháp luật, hình thành lối sống lành mạnh.

Vì vậy, trong những năm qua, Đảng và Nhà nước luôn dành nhiều sự quan tâm, đầu tư phát triển các thiết chế văn hóa đặc biệt là thiết chế thư viện khu vực miền núi, biên giới, vùng sâu, vùng xa.

Mô hình thư viện cơ sở phục vụ nhân dân miền núi, biên giới phía Bắc

Chương trình “Xây dựng mô hình thư viện cơ sở phục vụ nhân dân miền núi, biên giới vùng trung du và miền núi phía Bắc giai đoạn 2025-2030, tầm nhìn đến năm 2045" đã được Phó Thủ tướng Lê Thành Long ký Quyết định số 1687/QĐ-TTg phê duyệt ngày 30/12/2024.

Chương trình được thực hiện trong phạm vi khu vực miền núi, biên giới vùng trung du và miền núi phía Bắc gồm 14 tỉnh: Hà Giang, Tuyên Quang, Cao Bằng, Lào Cai, Bắc Kạn, Lạng Sơn, Yên Bái, Thái Nguyên, Phú Thọ, Bắc Giang, Lai Châu, Điện Biên, Sơn La, Hòa Bình (gọi tắt là khu vực).

Mục tiêu chung của Chương trình là nghiên cứu, tích hợp phù hợp nguồn tài nguyên thông tin từ thư viện công cộng cấp xã (thư viện xã); trung tâm học tập cộng đồng; trung tâm văn hóa/văn hóa-thể thao xã; điểm bưu điện-văn hóa xã; tủ sách pháp luật và sách, tài liệu pháp luật của Đề án trang bị sách cho cơ sở xã, phường, thị trấn và một số cơ sở, loại hình khác nếu phù hợp (gọi tắt là thư viện cơ sở).

Chương trình đặt mục tiêu cụ thể đến năm 2026, phấn đấu 15% số xã trong khu vực xây dựng "mô hình thư viện cơ sở" phù hợp trên địa bàn; đến năm 2030 nhân rộng mô hình đạt 50% chỉ tiêu tương ứng và đạt 90% vào năm 2045.

Đến năm 2026, phấn đấu 15% số thư viện cơ sở phối hợp hiệu quả với thư viện công cộng cấp tỉnh để cung cấp thông tin, sản phẩm và dịch vụ thư viện bằng hình thức luân chuyển, phục vụ lưu động, qua không gian mạng và tổ chức các hoạt động khuyến đọc trên địa bàn; đến năm 2030 đạt 50% chỉ tiêu tương ứng và đạt 90% vào năm 2045.

Đến năm 2026, 40% người làm công tác thư viện tại thư viện cơ sở được đào tạo, bồi dưỡng, có năng lực cung cấp dịch vụ thư viện và tổ chức các hoạt động khuyến đọc; đến năm 2030 đạt 60% chỉ tiêu tương ứng và đạt 90% vào năm 2045.

Đến năm 2026, số lượt người sử dụng thư viện cơ sở phục vụ nhu cầu học tập, tìm kiếm thông tin, nâng cao kiến thức tăng bình quân 10% mỗi năm; đến năm 2030 đạt 15% chỉ tiêu tương ứng và đạt 30% vào năm 2045.

Ủy ban nhân dân cấp xã quản lý và bảo đảm điều kiện hoạt động "mô hình thư viện cơ sở."

Để đạt các mục tiêu trên, Chương trình sẽ triển khai các nhiệm vụ, giải pháp; trong đó, rà soát, sắp xếp, thống nhất những nội dung chủ yếu về thẩm quyền, quy trình, thủ tục liên quan đến xây dựng "mô hình thư viện cơ sở" phù hợp với pháp luật về tổ chức chính quyền địa phương, thư viện và pháp luật khác liên quan, đặc thù trong khu vực, trong đó:

Về quản lý, nhân lực và tài chính theo hướng: Ủy ban nhân dân cấp xã quản lý và bảo đảm điều kiện hoạt động phù hợp với thực tiễn, khả năng của địa phương và theo quy định của pháp luật; việc bố trí nhân lực, tài chính dựa trên nguồn lực sẵn có của một hoặc một số thư viện cơ sở trong "mô hình thư viện cơ sở."

Bên cạnh đó, đẩy mạnh công tác truyền thông về hoạt động của "mô hình thư viện cơ sở" gắn với phát triển văn hóa đọc và phục vụ nhu cầu học tập suốt đời của người dân; tổ chức các hoạt động tuyên truyền gắn với các sự kiện hằng năm, như: Tuần lễ hưởng ứng học tập suốt đời, Ngày Sách và Văn hóa đọc Việt Nam, Ngày Sách và Bản quyền thế giới, Ngày Khuyến học Việt Nam và các ngày lễ, ngày kỷ niệm của đất nước và địa phương; đa dạng hóa hình thức truyền thông trên nền tảng công nghệ số, nâng cao nhận thức, tăng cường trách nhiệm của các cấp, các ngành và của người dân tại cơ sở.

Nâng cao khả năng tiếp cận thông tin, tri thức cho người dân miền núi, biên giới

Cụ thể hóa Chương trình “Xây dựng mô hình thư viện cơ sở phục vụ nhân dân miền núi, biên giới vùng trung du và miền núi phía Bắc giai đoạn 2025-2030, tầm nhìn đến năm 2045" của Chính phủ, ngày 23/7/2025, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã ban hành Kế hoạch triển khai thực hiện Chương trình này.

Kế hoạch nhằm tổ chức triển khai đồng bộ, hiệu quả các nhiệm vụ được giao cho Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch tại Quyết định số 1687/QĐ-TTg ngày 30/12/2024 của Thủ tướng Chính phủ, phê duyệt Chương trình “Xây dựng mô hình thư viện cơ sở phục vụ nhân dân miền núi, biên giới vùng trung du và miền núi phía Bắc giai đoạn 2025-2030, tầm nhìn đến năm 2045.”.=

Bên cạnh đó, việc triển khai kế hoạch sẽ góp phần nâng cao khả năng tiếp cận thông tin, tri thức, văn hóa đọc cho người dân các vùng miền núi, biên giới vùng trung du và miền núi phía Bắc; từng bước hình thành và phát huy "mô hình thư viện cơ sở," góp phần tăng cường tiếp cận thông tin pháp luật và hiệu quả hoạt động phổ biến, giáo dục pháp luật, nâng cao đời sống vật chất, tinh thần, phát triển văn hóa, xã hội, bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng tại các tỉnh khu vực miền núi, biên giới vùng trung du và miền núi phía Bắc gồm: Lạng Sơn, Cao Bằng, Tuyên Quang, Lào Cai, Thái Nguyên, Điện Biên, Sơn La, Lai Châu, Phú Thọ, Bắc Ninh.

Việc thực hiện kế hoạch cũng nhằm mục đích làm căn cứ để các cơ quan, đơn vị có liên quan phối hợp, xây dựng lộ trình, triển khai thực hiện và kiểm tra, giám sát thực hiện Chương trình "Xây dựng mô hình thư viện cơ sở phục vụ nhân dân miền núi, biên giới vùng trung du và miền núi phía Bắc giai đoạn 2025 - 2030, tầm nhìn đến năm 2045".

Đối tượng thực hiện của chương trình là thư viện công cộng cấp xã (thư viện xã); trung tâm học tập cộng đồng; trung tâm văn hóa/văn hóa-thể thao xã; điểm bưu điện - văn hóa xã; tủ sách pháp luật và sách, tài liệu pháp luật của đề án trang bị sách cho cơ sở xã, phường, thị trấn và một số cơ sở, loại hình khác nếu phù hợp

Kế hoạch cũng đưa ra các nhiệm vụ triển khai cụ thể, gồm: Tuyên truyền, nâng cao nhận thức; tổ chức truyền thông, phổ biến rộng rãi Quyết định số 1687/QĐ-TTg tới người dân và các cấp chính quyền; tăng cường tuyên truyền về vai trò của thư viện trong phát triển cộng đồng, phát triển con người; đẩy mạnh công tác truyền thông về hoạt động của “mô hình thư viện cơ sở” gắn với các sự kiện hằng năm và các ngày lễ, ngày kỷ niệm của đất nước và địa phương; đa dạng hóa các hoạt động truyền thông, tuyên truyền trên các nền tảng công nghệ số, nâng cao nhận thức, tăng cường trách nhiệm của các cấp, các ngành và của người dân tại cơ sở.

Cụ thể là, một trong những hoạt động của Tuần lễ hưởng ứng học tập suốt đời năm 2025 diễn ra từ ngày 1 đến 7/10/2025 trên phạm vi cả nước với chủ đề: “Học để phát triển bản thân, làm chủ tri thức và công nghệ, góp phần xây dựng đất nước hùng cường, thịnh vượng” là phát động phong trào xây dựng thư viện số, tủ sách số tại cơ sở giáo dục và cộng đồng; khuyến khích sử dụng thư viện điện tử dùng chung để mọi người dân thuận tiện tiếp cận tri thức.

Hay như Ngày Sách và Văn hóa đọc Việt Nam (21/4) được tổ chức với nhiều hoạt động phong phú như tuyên truyền giới thiệu sách, kể chuyện và làm theo sách, vẽ tranh theo sách, xếp sách nghệ thuật; giao lưu, tọa đàm về sách và văn hóa đọc, tôn vinh người đọc, người sáng tác, người làm thư viện, lưu giữ, sưu tầm, quảng bá sách và góp phần phát triển văn hóa đọc.

Tổ chức không gian giới thiệu sách của các nhà xuất bản, đơn vị phát hành, ký tặng sách, quyên góp, ủng hộ và trao tặng sách, hoạt động đổi sách cũ-lấy sách mới, tổ chức các hoạt động khuyến đọc, hướng dẫn phương pháp, kỹ năng đọc sách, phát triển kỹ năng tìm kiếm, khai thác và sử dụng thông tin.

Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cũng sẽ đẩy mạnh xây dựng và phát triển mô hình thư viện cơ sở theo hướng tích hợp đa dạng các nguồn tài nguyên thông tin; ưu tiên xây dựng mô hình thư viện cơ sở tại các xã biên giới, vùng có điều kiện kinh tế đặc biệt khó khăn; áp dụng công nghệ thông tin, số hóa tài liệu phù hợp với nhu cầu và điều kiện thực tiễn của nhân dân vùng miền núi, biên giới vùng trung du và miền núi phía Bắc.

Kế hoạch cũng đề ra nhiệm vụ phát triển nguồn nhân lực thông qua việc tổ chức tập huấn, bồi dưỡng nâng cao năng lực cho người làm công tác thư viện, trong đó bao gồm người làm công tác thư viện cơ sở; bổ sung, nâng cao chất lượng tài nguyên thông tin; chủ trì kiểm tra, giám sát, đánh giá hiệu quả việc triển khai thực hiện Chương trình, báo cáo định kỳ và sơ kết, tổng kết, khen thưởng hoặc đề xuất khen thưởng đối với tập thể, cá nhân tiêu biểu, xuất sắc có cách làm hay, sáng tạo trong việc xây dựng và phát triển “mô hình thư viện cơ sở” trong khu vực.

Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch yêu cầu việc triển khai kế hoạch phải bám sát mục tiêu và các nhiệm vụ của Quyết định số 1687/QĐ-TTg, bảo đảm việc xây dựng "mô hình thư viện cơ sở" phải dựa trên nhu cầu, thị hiếu của người dân và đặt trong sự phát triển không ngừng của khoa học và công nghệ; phát huy và kế thừa những kết quả đã đạt được của các chương trình, đề án, dự án trong lĩnh vực văn hóa, thể thao và du lịch có liên quan; đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và chuyển đổi số trong việc tích hợp, khai thác, sử dụng nguồn tài nguyên thông tin tại thư viện cơ sở.

Phát huy mọi nguồn lực để xây dựng và duy trì bền vững, hiệu quả "mô hình thư viện cơ sở", trong đó ngoài vai trò của Nhà nước, chú trọng xã hội hóa với sự tham gia tích cực của các tổ chức, cá nhân và doanh nghiệp trong nước và nước ngoài.

Những triển khai bước đầu

Từ chương trình của Chính phủ và Kế hoạch của Bộ Văn hóa-Thể thao và Du lịch, nhiều tỉnh trung du, miền núi phía Bắc như Phú Thọ, Lào Cai, Lạng Sơn, Tuyên Quang, Sơn La đã tích cực ban hành kế hoạch của địa phương triển khai xây dựng mô hình thư viện cơ sở phục vụ nhân dân miền núi, biên giới.

Đa số các địa phương đều đặt mục tiêu đến năm 2026, 15% số xã xây dựng “mô hình thư viện cơ sở” phù hợp với địa bàn tỉnh Phú Thọ; đến năm 2030 nhân rộng mô hình đạt 50% chỉ tiêu tương ứng và đạt 90% vào năm 2045.

Mục tiêu chung được đặt ra là nghiên cứu, tích hợp phù hợp nguồn tài nguyên thông tin từ thư viện công cộng cấp xã (thư viện xã); trung tâm học tập cộng đồng; trung tâm văn hóa thể thao xã; điểm bưu điện-văn hóa xã; tủ sách pháp luật và sách, tài liệu pháp luật của Đề án trang bị sách cho cơ sở xã và một số cơ sở, loại hình khác.

Để đạt những mục tiêu trên, tỉnh Phú Thọ xây dựng, xử lý, lưu giữ, bảo quản, kết nối và phát triển tài nguyên thông tin phù hợp với người sử dụng thư viện; tổ chức sử dụng chung tài nguyên thông tin, sản phẩm thông tin và dịch vụ thư viện; truyền bá tri thức, giá trị văn hóa của dân tộc và nhân loại; phục vụ nhu cầu nghiên cứu, học tập, giải trí.

Tỉnh cũng đẩy mạnh chuyển đổi số tạo điều kiện để người dân có cơ hội bình đẳng trong việc tiếp cận hệ thống tri thức mở, linh hoạt với nhiều mô hình. Từ đó hình thành thói quen, phát triển năng lực tự học tập của người dân trong giai đoạn mới, góp phần nâng cao dân trí, cải thiện và nâng cao chất lượng cuộc sống.

Tỉnh Lào Cai sẽ triển khai đồng bộ các giải pháp, trong đó chú trọng xây dựng cơ chế phối hợp giữa thư viện, phòng đọc, tủ sách của các Đồn Biên phòng với thư viện cơ sở để góp phần tăng cường nguồn tài nguyên thông tin và hỗ trợ tổ chức các hoạt động khuyến đọc tại các “mô hình thư viện cơ sở”; đổi mới mô hình, phương thức hoạt động gắn với chuyển đổi số tại các thư viện, tủ sách, phòng đọc của công an địa phương; xây dựng cơ chế phối hợp, liên kết, chia sẻ nhằm tăng cường nguồn tài nguyên thông tin, hỗ trợ tổ chức các hoạt động khuyến đọc tại các “mô hình thư viện cơ sở”.

Tỉnh ưu tiên việc liên kết, chia sẻ trong phát triển tài nguyên thông tin, dịch vụ thông tin và phát huy giá trị di sản văn hóa của dân tộc, đặc biệt là các tài liệu về ngôn ngữ dân tộc giữa các thư viện cơ sở trong tỉnh, phục vụ người dân tiếp cận thông tin, hình thành thói quen đọc sách, phát triển năng lực tự học tập, góp phần nâng cao dân trí, cải thiện và nâng cao chất lượng cuộc sống.

Tỉnh Lạng Sơn đề ra 8 nhiệm vụ, giải pháp, trong đó, tập trung rà soát, sắp xếp, thống nhất trình và ban hành các văn bản về thẩm quyền, quy trình, thủ tục liên quan đến xây dựng “mô hình thư viện cơ sở” phù hợp với pháp luật về tổ chức chính quyền địa phương, thư viện và pháp luật khác liên quan, đặc thù theo thẩm quyền; đẩy mạnh công tác truyền thông về hoạt động của “mô hình thư viện cơ sở” gắn với phát triển văn hóa đọc và phục vụ nhu cầu học tập suốt đời của người dân, đa dạng hóa hình thức truyền thông trên nền tảng công nghệ số, trang/cổng thông tin điện tử.

Nâng cao nhận thức, tăng cường trách nhiệm của các cấp, các ngành và của người dân tại cơ sở; hướng dẫn tổ chức và quản lý hoạt động của “mô hình thư viện cơ sở,” từng bước hoàn thiện, phát triển “mô hình thư viện cơ sở” tiện ích theo hướng hiện đại nhằm đáp ứng nhu cầu học tập suốt đời và phát triển văn hóa đọc của người dân trong giai đoạn mới.

Đổi mới phương thức hoạt động, tăng cường phối hợp giữa thư viện cơ sở với thư viện công cộng cấp tỉnh; đẩy mạnh việc vận động, quyên góp, xã hội hóa huy động nguồn lực từ các doanh nghiệp, nhà tài trợ, tổ chức, cá nhân trong nước và nước ngoài theo đúng quy định pháp luật; tăng cường sự tham gia của cộng đồng, đặc biệt là đội ngũ trí thức vào xây dựng và tổ chức hiệu quả “mô hình thư viện cơ sở.”

Tỉnh Sơn La rà soát, sắp xếp, thống nhất những nội dung chủ yếu về thẩm quyền, quy trình, thủ tục liên quan đến xây dựng "mô hình thư viện cơ sở" phù hợp với pháp luật về tổ chức chính quyền địa phương, thư viện và pháp luật khác liên quan, đặc thù trong khu vực.

Từng bước hoàn thiện, phát triển "mô hình thư viện cơ sở" tiện ích theo hướng hiện đại nhằm đáp ứng nhu cầu học tập suốt đời và phát triển văn hóa đọc của người dân trong giai đoạn mới; đổi mới phương thức hoạt động, tăng cường phối hợp giữa thư viện cơ sở với thư viện công cộng cấp tỉnh trong việc hỗ trợ chuyên môn, nghiệp vụ, bồi dưỡng, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, cung cấp các sản phẩm và dịch vụ thư viện trên nền tảng công nghệ số; Tổ chức tập huấn, bồi dưỡng kiến thức, nâng cao năng lực cho người làm công tác thư viện cơ sở;

Tỉnh cũng đẩy mạnh việc vận động, quyên góp, huy động nguồn lực từ các doanh nghiệp, nhà tài trợ, tổ chức, cá nhân trong nước và nước ngoài theo đúng quy định pháp luật; tăng cường sự tham gia của cộng đồng, đặc biệt là đội ngũ trí thức vào xây dựng và tổ chức hiệu quả "mô hình thư viện cơ sở"; Biểu dương, tôn vinh, khen thưởng các tập thể và cá nhân điển hình, nhân rộng các mô hình tốt, các cách làm hay, sáng tạo trong việc xây dựng và phát triển "mô hình thư viện cơ sở.'

Tỉnh Tuyên Quang tập trung tuyên truyền nâng cao nhận thức cộng đồng về vai trò của thư viện cơ sở; huy động nguồn lực xã hội hóa để bổ sung sách, tài liệu, trang thiết bị; đa dạng hóa các mô hình thư viện từ thư viện xã, phường, tủ sách cộng đồng, phòng đọc lưu động đến thư viện điện tử.

Cùng với đó, tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn cho cán bộ phụ trách thư viện cơ sở; phát triển đội ngũ tuyên truyền viên, cộng tác viên văn hóa đọc tại cộng đồng; tăng cường phối hợp liên ngành trong triển khai chương trình.

Kinh phí thực hiện sẽ được bố trí từ ngân sách nhà nước, lồng ghép các chương trình mục tiêu quốc gia về giảm nghèo bền vững, xây dựng nông thôn mới, chuyển đổi số… đồng thời huy động sự tham gia, đóng góp từ các tổ chức, doanh nghiệp và cá nhân./.