Bài 4: Quản lý thực chất khoáng sản quốc gia: Phải phân nhóm, tính đúng tính đủ
Mega Story - Ngày đăng : 09:28, 20/10/2024
Bài 4: Quản lý thực chất khoáng sản quốc gia: Phải phân nhóm, tính đúng tính đủ
Nhận thấy sau 13 năm thi hành Luật Khoáng sản năm 2010, một số quy định đã “lỗi thời,” không còn phù hợp với tình hình thực tiễn, Chính phủ đã xây dựng dự án Luật Địa chất và Khoáng sản trình Quốc hội xem xét tại Kỳ họp thứ 7 vừa qua. Trong đó, Chính phủ đã bổ sung nhiều điểm mới về tính tiền cấp quyền khai thác khoáng sản theo sản lượng thực tế; phân nhóm quản lý khoáng sản… nhằm khai thác tối đa, tránh lãng phí, đảm bảo bền vững tài sản công khoáng sản quốc gia.
.jpg)
Nhận thấy sau 13 năm thi hành Luật Khoáng sản năm 2010, một số quy định đã “lỗi thời,” không còn phù hợp với tình hình thực tiễn, Chính phủ đã xây dựng dự án Luật Địa chất và Khoáng sản trình Quốc hội xem xét tại Kỳ họp thứ 7 vừa qua. Trong đó, Chính phủ đã bổ sung nhiều điểm mới về tính tiền cấp quyền khai thác khoáng sản theo sản lượng thực tế; phân nhóm quản lý khoáng sản… nhằm khai thác tối đa, tránh lãng phí, đảm bảo bền vững tài sản công khoáng sản quốc gia.
Cơ bản đồng tình với nội dung dự án luật trên, song nhiều ý kiến đại biểu Quốc hội, lãnh đạo chính quyền địa phương trong các cuộc trao đổi với phóng viên Báo Điện tử VietnamPlus, đã nêu quan điểm đề nghị luật cần quy định cụ thể hơn về các tiêu chí phân nhóm, thẩm quyền quản lý; quy định cơ chế phối hợp liên ngành để giám sát chặt chẽ việc khai thác, tính đúng, tính đủ khoáng sản ở các mỏ.
Chia sẻ kinh nghiệm từ thực tế quản lý ở địa phương, Phó Bí thư Tỉnh ủy, Chủ tịch Ủy ban Nhân dân tỉnh Lào Cai Trịnh Xuân Trường cho biết địa phương này hiện có trên 35 loại khoáng sản khác nhau; trong đó nhiều loại khoáng sản quý, chất lượng cao, trữ lượng lớn hàng đầu Việt Nam như: Apatít (2,2 tỷ tấn), sắt (150 triệu tấn), đồng (100 triệu tấn), vàng, môlípđen, fenspat, graphít...
Đây là tiền đề thuận lợi để phát triển ngành công nghiệp khai thác và chế biến khoáng sản trên địa bàn tỉnh.
.jpg)
Theo Điều 7 dự thảo Luật Địa chất và Khoáng sản đã được Chính phủ trình Quốc hội, thì khoáng sản sẽ được phân thành 4 nhóm. Trong số đó, khoáng sản thuộc nhóm IV (gồm các loại đất, đá chỉ phù hợp với mục đích làm vật liệu san lấp cũng như đất đá thải của mỏ để đáp ứng nhu cầu của các dự án giao thông, xây dựng công trình trọng điểm) thay vì phải thực hiện thủ tục cấp giấy phép thăm dò, giấy phép khai thác theo Luật Khoáng sản năm 2010, thì tới đây - theo dự thảo Luật Địa chất và Khoáng sản sẽ chỉ cần thực hiện đăng ký khai thác khoáng sản.
“Như vậy, việc thực hiện phân nhóm khoáng sản sẽ tạo điều kiện cho các địa phương trên cả nước, cũng như tỉnh Lào Cai phát huy được tính chủ động, có thẩm quyền cấp phép các loại khoáng sản theo nhóm đã được quy định đồng thời giải quyết một số khó khăn, vướng mắc hiện nay liên quan đến khoáng sản đi kèm như vật liệu san lấp trên địa bàn toàn tỉnh,” ông Trường nêu quan điểm.
Bên cạnh đó, việc phân nhóm khoáng sản để quản lý theo nhóm cũng sẽ tháo gỡ được những khó khăn về thủ tục hành chính; thực hiện việc khai thác và sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên; từng bước đổi mới công nghệ sản xuất, xử lý môi trường nhằm tiết kiệm tài nguyên, bảo vệ môi trường, kiểm soát và xử lý triệt để chất thải, hướng đến sản xuất sạch hơn; đẩy mạnh ứng dụng công nghệ cao, công nghệ sạch vào toàn bộ quy trình sản xuất; thúc đẩy phát triển kinh tế tuần hoàn.
Tuy nhiên, ông Trường cũng lưu ý để thực hiện được mục tiêu trên, các cấp, các ngành và địa phương cần quán triệt, thực hiện nghiêm túc quan điểm “coi môi trường là một trong ba trụ cột của phát triển bền vững; không phát triển kinh tế bằng mọi giá; không đánh đổi môi trường lấy kinh tế” đồng thời đổi mới phương thức quản lý môi trường “từ bị động giải quyết sang chủ động phòng ngừa,” nhằm từng bước chuyển đổi mô hình tăng trưởng theo hướng bền vững.
Có chung quan điểm, Phó Bí thư Tỉnh ủy, Chủ tịch Ủy ban Nhân dân tỉnh Cao Bằng Hoàng Xuân Ánh, nhấn mạnh việc phân nhóm khoáng sản sẽ giúp các địa phương nâng cao hiệu quả quản lý, giảm thất thoát tài nguyên cũng như bảo vệ môi trường trong khai thác khoáng sản cũng như giải quyết được tình trạng khan hiếm vật liệu đất đắp trong thời gian tới, qua đó đảm bảo sự phát triển bền vững.
.jpg)
Tuy nhiên, ông Ánh cũng đề xuất dự thảo luật cần có các tiêu chí phân nhóm khoáng sản rõ ràng, khoa học và phù hợp với thực tiễn tại Việt Nam; phân định rõ thẩm quyền quản lý giữa chính phủ, bộ, ngành và ủy ban nhân dân các cấp.
Cùng với đó, Nhà nước cần có cơ chế hỗ trợ các địa phương trong việc xây dựng năng lực quản lý, giám sát và kiểm soát hoạt động khai thác khoáng sản; có các cơ chế khuyến khích doanh nghiệp đầu tư công nghệ khai thác hiện đại, thân thiện với môi trường và chế biến sâu khoáng sản tại chỗ; cơ chế phối hợp liên ngành.
Phân tích thêm, đại diện lãnh đạo Ủy ban Nhân dân tỉnh Quảng Bình cho biết Luật Khoáng sản năm 2010 hiện nay không quy định phân nhóm khoáng sản, dẫn đến quy trình, thủ tục hành chính trong quản lý hoạt động khoáng sản đối với tất cả các loại, nhóm khoáng sản là như nhau.
Điều này là không phù hợp. Trong khi “việc phân nhóm khoáng sản” theo dự án Luật Địa chất và Khoáng sản đã được Chính phủ trình Quốc hội, sẽ cho phép xác lập cách tiếp cận phù hợp từ khâu quy hoạch đến cấp phép thăm dò, khai thác khoáng sản, cho phép thu hồi khoáng sản…
.jpg)
Phó Bí thư Tỉnh ủy, Chủ tịch Ủy ban Nhân dân tỉnh Vĩnh Long Lữ Quang Ngời cũng nhận định với quy định “phân nhóm khoáng sản,” khi Luật Địa chất và Khoáng sản được thông qua sẽ cho phép địa phương xác lập cách tiếp cận phù hợp từ khâu quy hoạch đến cấp phép thăm dò, khai thác, thu hồi khoáng sản, đóng cửa mỏ. Trên cơ sở đó, luật sẽ quy định phân cấp, phân quyền cho chính quyền địa phương, cải cách thủ tục hành chính phù hợp với từng nhóm khoáng sản.
Nhấn mạnh việc phân nhóm khoáng sản để quản lý theo nhóm là yêu cầu thực tiễn cấp thiết nhằm tạo hành lang pháp lý đồng bộ, thống nhất, bảo đảm minh bạch; quản lý chặt chẽ, sử dụng tiết kiệm, hiệu quả khoáng sản, Chủ tịch Ủy ban Nhân dân thành phố Cần Thơ Trần Việt Trường bày tỏ mong muốn dự án Luật Địa chất và Khoáng sản liên quan đến quy định trên sẽ sớm được Quốc hội thông qua.
Dẫn thực tế nhiều doanh nghiệp khai thác khoáng sản, nhất là than hiện đang đổ thải một lượng lớn đất, đá, xỉ than, thấy tài nguyên mà không thể khai thác, trong khi một số công trình giao thông trọng điểm quốc gia hiện đang phải nhập cát từ Campuchia, đại diện Công ty Cổ phần Gang thép Thái Nguyên cho rằng đây là thực tế gây lãng phí đối với cả Nhà nước.
Vì thế, quy định phân nhóm để khai thác tối đa khoáng sản đi kèm trong bối cảnh hiện nay là giải pháp rất cấp thiết.
Có chung quan điểm, một chuyên gia môi trường cho rằng quy định phân nhóm để khai thác tối đa khoáng sản đi kèm, cũng như đất, đá, xỉ than sẽ mang lại lợi ích rất lớn cho đất nước, cũng như giảm được gánh nặng cho xã hội, đặc biệt là bảo đảm an toàn cho người dân như: Góp phần giải quyết tình trạng thiếu vật liệu san lấp; hạn chế, ngăn chặn nguy cơ xảy ra thảm họa sạt lở gây thiệt hại về người và kinh tế; phát triển kinh tế theo hướng tuần hoàn; hạn chế được diện tích đổ thải đồng thời tạo được mặt bằng để sản xuất kinh doanh, thậm chí có thể hình thành các khu đô thị mới ở các khu vực ven biển như thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh…
Bên cạnh quy định phân nhóm khoáng sản để nâng cao hiệu quả quản lý, một vấn đề khác được lãnh đạo nhiều tỉnh, thành phố và đại biểu Quốc hội quan tâm là việc tính tiền cấp quyền khai thác khoáng sản theo hướng “tính đúng, tính đủ” đồng thời đảm bảo sự hài hòa về lợi ích giữa Nhà nước và doanh nghiệp.
Chia sẻ với phóng viên Báo Điện tử VietnamPlus, Phó Bí thư Tỉnh ủy, Chủ tịch Ủy ban Nhân dân tỉnh Lào Cai Trịnh Xuân Trường cho rằng khoáng sản là tài nguyên quốc gia thuộc sở hữu toàn dân do Nhà nước đại diện làm chủ sở hữu. Vì vậy, muốn được khai thác, nhà đầu tư phải chịu các khoản thuế, phí theo quy định.
Ông Trường nhấn mạnh theo quy định về khoáng sản hiện hành thì tổ chức, cá nhân khai thác khoáng sản phải nộp tiền cấp quyền khai thác khoáng sản. Nhà nước thu tiền cấp quyền khai thác khoáng sản thông qua đấu giá hoặc không đấu giá. Tuy nhiên, hiện tiền cấp quyền khai thác khoáng sản được xác định căn cứ chính vào trữ lượng khoáng sản được phê duyệt của mỏ (bên cạnh các căn cứ khác: giá, chất lượng khoáng sản, loại hoặc nhóm khoáng sản, điều kiện khai thác khoáng sản).
Theo ông Trường quy định tính tiền theo trữ lượng khoáng sản như hiện nay là không đảm bảo tính chính xác do trữ lượng thực tế của mỏ có thể có biến động về địa chất (tăng hoặc giảm) so với kết quả khảo sát, thăm dò. Điều này cũng gây khó khăn cho tổ chức, cá nhân khai thác khoáng sản đồng thời chưa đảm bảo sự hài hòa về lợi ích giữa Nhà nước và doanh nghiệp.
“Trong thực tế có trường hợp doanh nghiệp đã đấu giá được quyền khai thác khoáng sản, vật liệu xây dựng thông thường được cấp phép và tiến hành nộp tiền, nhưng thực tế doanh nghiệp lại không bao giờ khai thác được khoáng sản, vì đất có trữ lượng khoáng sản đưa ra đấu giá phần lớn là đất của người dân. Do vậy, doanh nghiệp trúng đấu giá và chủ đất không thể thỏa thuận được, doanh nghiệp không thể tiến hành khai thác được. Doanh nghiệp không có tiền thì không thể nộp tiền vào cho ngân sách Nhà nước,” ông Trường nêu thực trạng.
Từ thực tế trên, ông Trường cho rằng quy định về phương pháp xác định, phương pháp thu, nộp tiền cấp quyền khai thác khoáng sản theo hướng “tính tiền cấp quyền khai thác khoáng sản theo trữ lượng và thu theo năm, quyết toán theo sản lượng khai thác” như dự thảo Luật Địa chất và Khoáng sản là phù hợp.
“Nộp tiền theo năm sẽ giúp nhà đầu tư không mất khoản chi phí lớn tại thời điểm bắt đầu triển khai dự án. Việc quyết toán tiền theo sản lượng thực tế sẽ công bằng hơn về vấn đề chênh lệnh giữa trữ lượng thăm dò với sản lượng thực tế. Điều này có lợi cho nhà đầu tư cũng như Nhà nước khi trữ lượng khai thác có thể không chính xác lúc khảo sát, thăm dò. Việc này cũng sẽ khắc phục được hạn chế của quy định cũ là tính tiền cấp quyền khai thác khoáng sản dựa trên trữ lượng khoáng sản được phê duyệt, mà trữ lượng này thường hay bị sai số,” ông Trường nói thêm.
Đại diện lãnh đạo Ủy ban Nhân dân tỉnh Quảng Bình cũng cho rằng tiền cấp quyền khai thác khoáng sản nộp theo năm sẽ giúp doanh nghiệp không mất khoản chi phí lớn tại thời điểm bắt đầu triển khai dự án. Bên cạnh đó, việc quyết toán tiền cấp quyền theo sản lượng thực tế sẽ giải quyết vấn đề chênh lệch giữa trữ lượng thăm dò với sản lượng thực tế. Nếu tính tiền cấp quyền chỉ căn cứ trên cơ sở sản lượng thực tế thì có thể trùng với thuế tài nguyên và phí bảo vệ môi trường, qua đó tránh phát sinh mâu thuẫn gây khó khăn cho cả cơ quan quản lý lẫn doanh nghiệp.
Đồng quan điểm, Chủ tịch Ủy ban Nhân dân tỉnh Vĩnh Long Lữ Quang Ngời cho rằng việc tính tiền cấp quyền khai thác theo sản lượng khai thác thực tế hàng năm là hợp lý vì thực tế phần lớn các doanh nghiệp hoặc các đơn vị được cấp phép khai thác thường khai thác vượt mức trữ lượng được cấp phép, dẫn đến thất thu ngân sách Nhà nước. Quy định này cũng sẽ hạn chế các khiếu nại từ phía doanh nghiệp trong việc nộp tiền cấp quyền khai thác khoáng sản; hạn chế tình trạng ngân sách Nhà nước bị “treo nợ” tiền cấp quyền khai thác do không thu được từ các doanh nghiệp.
Trong khi đó, đại diện lãnh đạo Ủy ban Nhân dân huyện Phước Sơn, tỉnh Quảng Nam (địa phương được xem là “thủ phủ vàng” lớn nhất cả nước), lại bày tỏ lo ngại việc xác định “sản lượng khai thác thực tế hàng năm” sẽ rất khó xác định nếu các doanh nghiệp khai thác khoáng sản cố tình gian lận và kê khai không trung thực.
Nêu dẫn chứng tại địa phương, đại diện lãnh đạo huyện Phước Sơn cho biết trong thời gian qua, đa số các doanh nghiệp đều kê khai sản lượng không đạt so với sản lượng, công suất khai thác ghi trong giấy phép được cấp.
Mặc dù theo quy định, các đơn vị khai thác phải lắp đặt trạm cân, hệ thống camera truyền dữ liệu trực tiếp đến cơ quan thuế để giám sát, tuy nhiên đa số khu vực mỏ nằm sâu trong các vùng không có mạng Internet, sóng 4G, hoặc mạng không ổn định, bị hỏng. Vì vậy, việc giám sát của các cơ quan gặp nhiều khó khăn và không thể giám sát được 100%.
Ngoài ra, hàm lượng khoáng sản khi khai thác thường khác xa so với kết quả thăm dò, đánh giá trữ lượng ban đầu (nhất là khoáng sản vàng) nên rất khó quản lý. Vì vậy việc kê khai lượng quặng, khoáng sản thu hồi được phụ thuộc chủ yếu vào tính tự giác của các doanh nghiệp, cơ quan quản lý Nhà nước rất khó kiểm soát việc này và là nguyên nhân dẫn đến gây thất thoát nguồn thu ngân sách.
“Còn nếu xác định được sản lượng, trữ lượng khai thác thì thu tiền như dự thảo là hợp lý. Như vậy, việc tính tiền cấp quyền khai thác theo sản lượng thực tế phải đi kèm với các quy định chặt chẽ để kiểm soát đảm bảo doanh nghiệp kê khai đúng sản lượng đã khai thác,” đại diện lãnh đạo Ủy ban Nhân dân huyện Phước Sơn nói.
Cùng với yêu cầu quy định kiểm soát chặt chẽ việc kê khai trữ lượng khoáng sản từ thực tế khai thác của doanh nghiệp, đại diện lãnh đạo Ủy ban Nhân dân huyện Phước Sơn cho rằng muốn khai thác hiệu quả và chống lãng phí, thất thoát tài nguyên khoáng sản thì khâu điều tra, khảo sát đánh giá trữ lượng ban đầu cần “phải chuẩn” và chính xác. Việc này rất quan trọng vì nó quyết định đến việc tính thuế tài nguyên, tiền cấp quyền khai thác và sản lượng khai thác sau này.
Theo lãnh đạo Ủy ban Nhân dân huyện Phước Sơn, việc điều tra khảo sát, công tác thăm dò nên giao cho đơn vị độc lập của Nhà nước thực hiện, sau đó tổ chức đấu giá công khai để các doanh nghiệp tham gia. Nếu đơn vị nào trúng đấu giá tiền cấp quyền phải trả chi phí thăm dò và chỉ lập thủ tục cấp phép khai thác theo luật định.
Ngoài ra, các địa phương cũng cần ưu tiên chọn những doanh nghiệp có năng lực về tài chính, có dây chuyền, công nghệ tiến tiến hiện đại, ít ảnh hưởng đến môi trường được xét chọn tham gia đấu giá, xem đây là tiêu chí chính trong xét chọn hồ sơ ngay từ ban đầu cũng như khi cấp giấy phép kinh doanh cho các doanh nghiệp.
Chia sẻ với phóng viên Báo Điện tử VietnamPlus, ông Trịnh Xuân Trường - Phó Bí thư Tỉnh ủy, Chủ tịch Ủy ban Nhân dân dân tỉnh Lào Cai, cũng khuyến nghị các cấp, các ngành cần sớm hoàn thiện cơ chế chính sách liên quan đến lĩnh vực địa chất, khoáng sản phù hợp với tình hình, yêu cầu thực tế; rà soát, tham mưu điều chỉnh kịp thời các loại thuế, phí, lệ phí hợp lý, đảm bảo hài hòa lợi ích giữa Nhà nước, doanh nghiệp và người dân địa phương nơi có hoạt động về khoáng sản; quy định rõ trách nhiệm của tổ chức, cá nhân tham gia hoạt động khai thác khoáng sản.
Ngoài ra, để “chống” lãng phí, thất thoát tài nguyên khoáng sản, ông Trường cho rằng các cấp, các ngành cần phải chỉ đạo, tổ chức thực hiện chuyển đổi số; xây dựng cơ sở dữ liệu dữ liệu quốc gia về tài nguyên địa chất, khoáng sản nhằm quản lý tập trung, thống nhất cơ sở dữ liệu quốc gia về địa chất, khoáng sản.
“Đặc biệt, các địa phương cần ưu tiên nghiên cứu ứng dụng công nghệ, để thu hồi tối đa khoáng sản, quặng nghèo, tránh lãng phí tài nguyên; khuyến khích tổ chức, cá nhân khai thác, sử dụng tài nguyên ứng dụng công nghệ hiện đại để tiết kiệm nguyên liệu, tuần hoàn tái sử dụng nguồn nước và nguyên liệu trong sản xuất để tiết kiệm tài nguyên, tăng giá trị sản phẩm,” ông Trường nhấn mạnh.
Đồng quan điểm, đại diện lãnh đạo Ủy ban Nhân dân tỉnh Quảng Bình nhấn mạnh để khai thác hiệu quả, sử dụng hợp lý tài nguyên khoáng sản, Nhà nước cần phải điều tra, đánh giá đầy đủ tiềm năng, trữ lượng, chất lượng tài nguyên khoáng sản; áp dụng phương pháp tiên tiến trong quản lý, khai thác tài nguyên khoáng sản; tăng cường kiểm tra, giám sát hoạt động khai thác, chế biến, xuất khẩu khoáng sản; xử lý nghiêm việc khai thác tài nguyên trái phép; nâng cao chất lượng quy hoạch và đánh giá đầy đủ trữ lượng khoáng sản cần huy động vào thiết kế khai thác.
Các địa phương kiên quyết không cấp phép hoạt động khoáng sản cho các tổ chức, cá nhân không đủ năng lực tài chính, công nghệ lạc hậu; không chia cắt khu vực khoáng sản có thể đầu tư khai thác có hiệu quả ở quy mô lớn để cấp giấy phép khai thác khoáng sản cho nhiều tổ chức, cá nhân khai thác quy mô nhỏ.
Ngoài ra, lãnh đạo ủy ban nhân dân dân các tỉnh Quảng Bình, Lào Cai cũng nêu quan điểm các cấp, các ngành liên quan ở địa phương cần tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát hoạt động khoáng sản; kiểm tra xử lý trách nhiệm đối với người đứng đầu các cấp, các ngành liên quan trong công tác quản lý nhà nước về khoáng sản để xảy ra vi phạm mà không được xử lý kịp thời; trường hợp phát hiện sai phạm thì kiên quyết xử lý nghiêm các hành vi vi phạm theo quy định./.
.png)