Lịch sử đã chứng minh mọi đường lối, chủ trương của Đảng đều bắt đầu từ người dân và tập trung đem lại lợi ích chính đáng cho nhân dân. Trong đó, quyết sách là nền tảng để đáp ứng yêu cầu đẩy mạnh toàn diện công cuộc đổi mới đất nước.
Theo Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính, đất đai là vấn đề hệ trọng, hết sức phức tạp, nhạy cảm, đặc biệt quan trọng, hệ trọng đối với sự ổn định và phát triển bền vững đất nước. Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng cũng đã nhiều lần nhắc lại câu nói của Karl Marx rằng: “Lao động là cha, đất đai là mẹ của của cải vật chất.” Vì vậy, việc xây dựng nền tảng quyết sách về đất đai là yêu cầu cấp thiết để giải quyết các vướng mắc; góp phần chống tham nhũng, lãng phí nguồn lực đất đai; cũng như thúc đẩy giải phóng sức lao động, các nguồn nội lực cho phát triển đất nước.
Đó cũng là chủ trương của Đảng, mong muốn của nhân dân sau gần 40 năm đổi mới, để đất nước ta mạnh mẽ vươn mình, trở thành nước phát triển, thu nhập cao, sánh vai cùng các cường quốc năm châu như di nguyện của Chủ tịch Hồ Chí Minh.
Lịch sử đã chứng minh mọi đường lối, chủ trương của Đảng đều bắt đầu từ người dân và tập trung đem lại lợi ích chính đáng cho nhân dân. Trong đó, quyết sách là nền tảng để đáp ứng yêu cầu đẩy mạnh toàn diện công cuộc đổi mới đất nước.
Hơn 10 năm trước, Hội nghị Trung ương 6 (khóa XI) đã thảo luận, ban hành Nghị quyết 19-NQ/TW về “Tiếp tục đổi mới chính sách, pháp luật về đất đai trong thời kỳ đẩy mạnh toàn diện công cuộc đổi mới, tạo nền tảng để đến năm 2020 nước ta cơ bản trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại.” Nghị quyết 19 này là cơ sở chính trị để Quốc hội ban hành Luật Đất đai 2013, là một trong những nền tảng pháp lý quan trọng cho sự phát triển kinh tế-xã hội những năm sau đó.
Tuy nhiên, tổng kết công tác thể chế hóa Nghị quyết 19 cho thấy đã có 137 luật, nghị định có nội dung liên quan đến đất đai được ban hành ở các thời điểm khác nhau để điều chỉnh nhiều lĩnh vực của đời sống kinh tế-xã hội, nhưng chất lượng thể chế hóa còn nhiều hạn chế; các văn bản quy phạm pháp luật ban hành có phần chưa thống nhất, nảy sinh nội dung chồng chéo, mâu thuẫn và cả kẽ hở pháp lý.
Điều đáng nói là, những mâu thuẫn, kẽ hở pháp lý về đất đai trước đây đã “mở ra cơ hội” cho sai phạm nảy sinh, từ đó dẫn đến vi phạm, nên “ung nhọt” lại có đất để “cắm rễ,” sinh sôi, làm thất thoát, lãng phí hàng nghìn “tấc đất, tấc vàng.” Đau xót hơn là khiến Nhà nước “mất” nhiều cán bộ, người dân giảm cơ hội việc làm.
Ngay trong bài phát biểu khai mạc Hội nghị lần thứ 5, Ban Chấp hành Trung ương khóa XIII, diễn ra hồi tháng 5/2022, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã thẳng thắn nêu thực tế nhức nhối, đáng suy ngẫm: “Nhiều người giàu lên nhờ đất, nhưng cũng có không ít người nghèo đi vì đất, thậm chí bị đi tù cũng vì đất, mất cả tình nghĩa cha con, anh em, đồng chí cũng vì đất... Không phải ngẫu nhiên mà trong thời gian qua có tới hơn 70% số vụ tố cáo, khiếu nại thuộc về lĩnh vực đất đai.”
Do đó, sửa đổi Luật Đất đai 2013 thành bộ luật “xương sống” đảm bảo chất lượng, tạo cơ sở pháp lý rõ ràng, giải quyết được những điểm nghẽn, tồn tại, vướng mắc, góp phần khơi thông nguồn lực đất đai vì sự phát triển của đất nước, là một trong những định hướng lớn của Quốc hội và Chính phủ trong suốt nhiệm kỳ 5 năm gần đây. Đó cũng là lần sửa đổi luật được nhân dân cả nước đặc biệt quan tâm.
Tuy vậy, việc sửa luật trên thực tế cũng không hề đơn giản, bởi Luật Đất đai liên quan trực tiếp và gián tiếp đến hơn 100 luật khác nhau; phạm vi tác động lớn, điều chỉnh các quan hệ xã hội liên quan đến lĩnh vực đất đai đều có sự tác động lớn đến mọi lĩnh vực kinh tế - xã hội và đời sống của nhân dân. Vì thế, người đứng đầu Đảng lưu ý và đề nghị Trung ương phải hoàn thiện chính sách đảm bảo đúng, sát với thực tế, đáp ứng được yêu cầu phát triển giai đoạn tiếp theo của đất nước.
Theo đó, trước khi thông qua Luật Đất đai năm 2024 tại kỳ họp bất thường diễn ra vào đầu năm 2024, Quốc hội đã thống nhất đưa dự thảo luật này ra thảo luận tại 3 kỳ họp (thứ 4, 5 và thứ 6). Đây cũng là dự án luật có tới 6 lần được Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến chính thức, chưa kể Quốc hội tổ chức 2 hội nghị đại biểu Quốc hội chuyên trách để thảo luận. Đặc biệt, dự án luật này đã được tổ chức lấy ý kiến sâu rộng, tới toàn dân với khoảng 12 triệu lượt ý kiến đóng góp.
Chia sẻ với phóng viên Báo Điện tử VietnamPlus, Thứ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Lê Minh Ngân cho biết trên cơ sở nghiên cứu, tiếp thu, giải trình, cơ quan soạn thảo đã lựa chọn những nội dung đã “chín,” đã rõ, được thực tiễn chứng minh là đúng đắn, có đánh giá tác động phù hợp, để làm cơ sở thể chế hóa cũng như quy định trong dự thảo luật. Đồng thời rà soát các quy định của dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi) và các luật có liên quan để bảo đảm tính ổn định, đồng bộ, thống nhất, phù hợp với quy định của Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật.
Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế của Quốc hội Vũ Hồng Thanh, cũng nhấn mạnh dự án Luật Đất đai (sửa đổi) đã được Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Chính phủ và các cơ quan, tổ chức hữu quan chuẩn bị rất trách nhiệm, kỹ lưỡng, công phu qua nhiều vòng, nhiều bước. Trên cơ sở đó, Quốc hội đã xem xét thông qua dự thảo luật tại Kỳ họp bất thường thứ 5 theo quy trình đặc biệt và tất cả ý kiến đại biểu Quốc hội đã được tiếp thu, giải trình, không còn đại biểu nào phát biểu thêm.
Những quyết định trên cho thấy Quốc hội, Chính phủ đã làm việc rất trách nhiệm, xem xét một cách thận trọng, thấu đáo, để hoàn thiện được một đạo luật tốt nhất. Bởi khi thông qua, luật phải thực sự tháo gỡ được những điểm nghẽn, tạo sự đồng thuận và khi đi vào cuộc sống sẽ khơi thông được nguồn lực để phát triển đất nước vững mạnh, giúp nhiều người giàu lên vì đất mà không ai nghèo đi vì đất, cũng như “không để ai bị bỏ lại phía sau.” Điều này khẳng định Luật Đất đai (sửa đổi) được thông qua khi đã “đỏ chín” là quyết sách lớn đúng “ý Đảng hợp lòng dân.”
Ngay sau đó, ngày 1/2/2024, Chủ tịch nước đã ký Lệnh số 01/2024/L-CTN về việc công bố Luật Đất đai 2024. Với nhiều nội dung đột phá, bộ luật này được kỳ vọng sẽ là bước tiến lớn về hoàn thiện thể chế, thúc đẩy thị trường đất đai, xây dựng và bất động sản Việt Nam phát triển lành mạnh, minh bạch và bền vững hơn.
Thêm một dấu ấn đặc biệt, cho thấy tầm quan trọng của chính sách pháp luật về đất đai, đó là Quốc hội sẵn sàng chia sẻ, đồng hành cùng Chính phủ đưa quyết sách này sớm đi vào cuộc sống, để nhanh chóng giải quyết các tồn tại, vướng mắc, thúc đẩy giải phóng sức lao động, khơi thông nguồn lực cho phát triển đất nước.
Minh chứng là tại Kỳ họp thứ 7, Quốc hội đã biểu quyết thông qua Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Đất đai năm 2024, Luật Nhà ở năm 2023, Luật Kinh doanh bất động sản năm 20223, Luật Các tổ chức tín dụng năm 2024, cho phép thời điểm hiệu lực thi hành từ ngày 1/8/2024 (tức sớm hơn 5 tháng so với thời điểm đã được quyết định trước đó là ngày 1/1/2025). Đây là sự kiện quan trọng đánh dấu những bước đổi mới về chính sách, pháp luật đất đai theo tinh thần Nghị quyết số 18-NQ/TW ngày 16/6/2022 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII về tiếp tục đổi mới, hoàn thiện thể chế, chính sách, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý và sử dụng đất, tạo động lực đưa nước ta trở thành nước phát triển có thu nhập cao.
Ngoài ra, tại kỳ họp thứ 8, Quốc hội khóa XV cũng đã thông qua Nghị quyết số 161/2024/QH15 về “Tiếp tục nâng cao hiệu lực, hiệu quả việc thực hiện chính sách, pháp luật về quản lý thị trường bất động sản và phát triển nhà ở xã hội” nhằm tháo gỡ các vướng mắc liên quan đến số lượng lớn dự án bất động sản nhà ở gặp vướng mắc, chậm tiến độ, chậm triển khai, bị đình trệ, gây lãng phí về đất đai; thúc đẩy phát triển thị trường bất động sản và phát triển nhà ở xã hội hiệu quả hơn.
Đó cũng là những quyết sách mang tính lịch sử trước kỷ nguyên mới.
Trao đổi với phóng viên Báo Điện tử VietnamPlus bên hành lang Quốc hội, đại biểu Trần Hoàng Ngân - Ủy viên Ủy ban Kinh tế của Quốc hội, nhấn mạnh: “Việc một số luật đã được Quốc hội thông qua tại các kỳ họp trước (như Luật Đất đai, Luật Nhà ở, Luật Kinh doanh bất động sản, Luật Các tổ chức tín dụng), lần này tiếp tục được Quốc hội cho phép điều chỉnh theo hướng phù hợp với tình hình thực tiễn mà cử tri mong đợi, cho thấy quyết định đúng đắn” và thể hiện rõ tinh thần “Quốc hội đồng hành cùng cuộc sống, đồng hành cùng Chính phủ.”
Đại biểu Trần Hoàng Ngân cũng lưu ý: “Chúng ta đã có quá nhiều bài học kinh nghiệm như khi luật ban hành xong, phải chờ một thời gian mới đi vào cuộc sống. Do đó, quá trình xây dựng luật gần đây, bên cạnh dự thảo luật, còn có thêm các dự thảo nghị định, thậm chí các quyết định và thông tư. Điều này sẽ tạo thuận lợi cho việc luật sớm đi vào cuộc sống, đáp ứng được mong mỏi của nhân dân.”
Cùng quan điểm, đại biểu Quốc hội Vũ Ngọc Long (Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Bình Phước) cũng nhấn mạnh việc Quốc hội cho phép 4 luật trên có hiệu lực sớm hơn 5 tháng theo đề xuất của Chính phủ, kiến nghị của cử tri là rất đáng hoan nghênh.
“Nói 5 tháng có vẻ không dài nhưng khối lượng công việc mà Chính phủ và Quốc hội cần làm trước khi các luật có hiệu lực thi hành là rất lớn. Điều này thể hiện sự linh hoạt của Quốc hội trong việc mạnh dạn thay đổi để đáp ứng yêu cầu cuộc sống theo kiến nghị của cử tri, các doanh nghiệp, nhân dân cả nước,” đại biểu Long nói.
Đề cập về chống lãng phí đất đai, đại biểu Quốc hội Hoàng Văn Cường (Đoàn Đại biểu Quốc hội thành phố Hà Nội) cho biết Luật Đất đai năm 2024 đã bổ sung, hoàn thiện các quy định về hành vi bị nghiêm cấm đối với cơ quan, người có thẩm quyền trong lĩnh vực đất đai. Cùng với đó, dự thảo Luật quản lý tài sản công cũng có quy định về các hành vi bị cấm trong quản lý, sử dụng tài sản công và chế tài xử lý vi phạm, các hành vi gây thiệt hại về tài sản công. Điều này sẽ góp phần quan trọng trong việc tăng cường công tác quản lý đất công để chống lãng phí.
“Luật cũng đã có chế tài đồng bộ, cụ thể để xử lý những trường hợp đã được Nhà nước giao đất, cho thuê đất nhưng không đưa đất vào sử dụng, hoặc chậm đưa đất vào sử dụng, hoặc sử dụng không đúng mục đích, nhất là tại các vị trí có lợi thế, có khả năng sinh lời cao,” đại biểu Quốc hội Hoàng Văn Cường chia sẻ.
Về phía Bộ Tài nguyên và Môi trường, ông Lê Văn Bình - Phó Vụ trưởng Vụ Đất đai cho biết Luật Đất đai năm 2024 đã bổ sung, hoàn thiện các quy định về hành vi bị nghiêm cấm đối với cơ quan, người có thẩm quyền trong lĩnh vực đất đai; đồng thời hoàn thiện hệ thống chính sách, pháp luật về đất đai đồng bộ, thống nhất, phù hợp với thể chế phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.
Cụ thể, Luật Đất đai năm 2024 đã chuyển các quy định về quyền và nghĩa vụ của người sử dụng đất đặt ngay sau chương quy định về quyền và trách nhiệm của Nhà nước, công dân đối với đất đai và nằm trước các quy định về quản lý hành chính Nhà nước về đất đai. Điều này thể hiện thể hiện sự tôn trọng đối với quyền lợi của người dân, coi nhân dân là gốc rễ, là nền tảng, là trung tâm của chính sách.
Chính sách mới cũng kế thừa, hoàn thiện các quy định về các nguyên tắc sử dụng đất, bổ sung nguyên tắc bảo vệ đất, thích ứng với biến đổi khí hậu; quy định trách nhiệm của người được Nhà nước giao đất quản lý; bổ sung các quy định khuyến khích việc sử dụng đất đai có hiệu quả, tập trung đất đai để sản xuất nông nghiệp, lâm nghiệp quy mô lớn, phát triển kết cấu hạ tầng để làm tăng giá trị của đất.
Luật Đất đai năm 2024 cũng quy định rõ nhiệm vụ, quyền hạn của các cơ quan thực hiện chức năng quản lý Nhà nước về đất đai; phân cấp thẩm quyền gắn với kiểm soát, giám sát việc thực hiện, đảm bảo quản lý thống nhất từ Trung ương đến địa phương; trách nhiệm và những đảm bảo của Nhà nước với người sử dụng đất.
Về nguyên tắc, trường hợp không đưa đất vào sử dụng hoặc chậm tiến độ sử dụng đất so với tiến độ ghi trong dự án đầu tư thì chủ đầu tư được gia hạn không quá 24 tháng và phải nộp bổ sung cho Nhà nước khoản tiền tương ứng với mức tiền sử dụng đất, tiền thuê đất đối với thời gian được gia hạn. Hết thời hạn được gia hạn mà chủ đầu tư vẫn chưa đưa đất vào sử dụng thì Nhà nước thu hồi đất mà không bồi thường về đất, tài sản gắn liền với đất và chi phí đầu tư vào đất còn lại.
Để luật đi vào cuộc sống và phát huy hiệu quả, trong thời gian qua, Chính phủ, các bộ, ngành đã nỗ lực xây dựng, ban hành cơ bản đầy đủ các văn bản hướng dẫn luật.
Từ tháng 3/2024 đến nay, Thủ tướng Chính phủ đã có nhiều công điện yêu cầu các địa phương đẩy nhanh tiến độ ban hành các văn bản quy định đầy đủ các nội dung được giao quy định chi tiết trong Luật Đất đai và các nghị định quy định chi tiết thi hành luật; chuẩn bị các điều kiện để tổ chức thi hành luật có hiệu quả tại địa phương; bố trí nguồn nhân lực, kinh phí, xây dựng cơ sở dữ liệu, ban hành các định mức kinh tế - kỹ thuật, đơn giá sản phẩm; đẩy mạnh công tác tập huấn, tuyên truyền, phổ biến rộng rãi, liên tục đến tất cả các cấp, các ngành, người dân, doanh nghiệp để tạo sự đồng thuận, thống nhất trong nhận thức và tổ chức thực hiện.
Đánh giá kết quả sau gần 5 tháng triển khai thi hành Luật Đất đai năm 2024, Thứ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Lê Minh Ngân cho biết bước đầu các chính sách mới đã mang lại hiệu quả. Điển hình, việc thực hiện quyền của người sử dụng đất, công tác thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư, xác định giá đất, cấp giấy chứng nhận đã tạo được sự đồng thuận của đa số người dân, cộng đồng doanh nghiệp và sự thống nhất của các cơ quan từ Trung ương đến địa phương, góp phần giải phóng nguồn lực đất đai cho phát triển kinh tế-xã hội của đất nước.
Thực hiện chỉ đạo, các tỉnh, thành phố trên cả nước cũng đã tập trung nguồn lực để xây dựng các văn bản quy định chi tiết thi hành Luật Đất đai và các Nghị định. Tính đến ngày 23/12/2024, đã có 59/63 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương đã hoàn thành việc ban hành các văn bản quy định chi tiết Luật Đất đai năm 2024.
Đối với các nghị định quy định chi tiết thi hành luật, nhiều địa phương cũng đã hoàn thành việc ban hành các văn bản có ảnh hưởng trực tiếp đến người dân và doanh nghiệp, liên quan đến bồi thường, hỗ trợ tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất; thực hiện thủ tục hành chính về đất đai như thủ tục thực hiện quyền của người sử dụng đất, đăng ký cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu tài sản gắn liền với đất; thực hiện chính sách đất đai đối với đồng bào dân tộc thiểu số...
Tuy nhiên, đại diện lãnh đạo Bộ Tài nguyên và Môi trường cũng thẳng thắn lưu ý việc ban hành các văn bản hướng dẫn thi hành luật và các nghị định còn chậm. Kết quả thực hiện chỉ tiêu sử dụng đất được phân bổ cho các địa phương còn thấp; tình trạng lãng phí trong khai thác, sử dụng tài nguyên còn tồn tại; khiếu kiện về đất đai có xu hướng giảm so với trước đây nhưng tỷ lệ còn cao.
Ghi nhận của phóng viên Báo Điện tử VietnamPlus cũng cho thấy từ khi Luật Đất đai 2024 chính thức có hiệu lực thi hành, việc tổ chức thực hiện tốt các nội dung quản lý nhà nước về đất đai theo quy định của luật này đang góp phần tháo gỡ các điểm nghẽn trong công tác quản lý đất đai, qua đó phát huy mạnh mẽ nguồn lực từ đất đai trong việc phát triển kinh tế-xã hội của các địa phương. Tuy vậy, quá trình áp dụng luật mới tại một số địa phương cũng phát sinh một số vướng mắc.
Đơn cử như tại Hà Nội, thông tin từ Sở Tài nguyên và Môi trường cho biết Luật Đất đai 2024 có nhiều điểm mới có lợi cho người bị thu hồi đất, song quá trình triển khai vẫn phát sinh một số vướng mắc. Cụ thể, trên địa bàn thành phố có khoảng hơn 1.000 dự án còn dở dang (đã thực hiện thu hồi đất, phê duyệt phương án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư một phần theo Luật Đất đai 2013), phần diện tích còn lại sẽ thực hiện theo Luật Đất đai 2024, dẫn đến phát sinh một số vướng mắc như: Chính sách giải phóng mặt bằng trong cùng một dự án không đồng nhất; nhiều dự án thông báo thu hồi đất đã quá 12 tháng, không thuộc trường hợp chuyển tiếp; trường hợp thực hiện theo Luật Đất đai 2024 thì phát sinh rất nhiều vướng mắc.
Bên cạnh đó, nhiều dự án đã được ủy ban nhân dân quận, huyện, thị xã thực hiện các bước như điều tra kiểm đếm và tài sản trên đất; xác nhận nguồn gốc sử dụng đất; lập phương án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư và tổ chức niêm yết công khai phương án theo quy định của Luật Đất đai 2013, nhưng chưa quyết định thu hồi đất và phê duyệt phương án bồi thường, hỗ trợ và tái định cư, thì phải thực hiện theo quy định của Luật Đất đai 2024. Nếu thực hiện theo quy định của Luật Đất đai 2024 sẽ dẫn tới việc phát sinh rất nhiều khó khăn về thời gian, tiến độ, chi phí...
Tại Hưng Yên, trong năm 2024, công tác giải phóng mặt bằng dù đã đạt được kết quả nhất định, song tiến độ tại một số dự án vẫn còn chậm, chưa đạt mục tiêu kế hoạch đề ra, một số địa phương chưa quyết liệt; công tác phối hợp chưa thực sự chặt chẽ, việc báo cáo kết quả và các khó khăn vướng mắc chưa được kịp thời.
Đại diện cho khối doanh nghiệp, ông Nguyễn Quốc Hiệp - Chủ tịch Hiệp hội Nhà thầu xây dựng Việt Nam cũng cho biết hiện nay trên cả nước còn hàng nghìn dự án chưa được định giá đất đã dẫn tới việc chậm trễ trong khâu đầu tư xây dựng.
“Có một thực tế dễ thấy là hầu hết các địa phương đang rất lúng túng trong việc ban hành bảng giá đất và có tâm lý chờ đợi, nhìn nhau để làm. Trong khi giá đất quy định căn cứ theo giá thị trường, nhưng cách làm hiện nay lại áp theo giá đất đấu giá (lấy giá đấu giá của một khu vực nhỏ làm giá thị trường cho cả khu vực lớn). Thực tế này khiến rất nhiều dự án phải dừng lại, không chỉ gây lãng phí đất đai mà còn ách tắc thị trường,” ông Hiệp nhấn mạnh.
Khẳng định nước ta ngày càng có kinh nghiệm, hướng vào sản xuất, kinh doanh với những con số kết quả phát triển kinh tế rất đáng mừng, song “nhìn vào thực chất cũng rất lo.” Phát biểu tại Kỳ họp thứ 8 vừa qua, Tổng Bí thư Tô Lâm một lần nữa nhấn mạnh “nguồn lực đất nước không nhỏ nhưng sản xuất trong nước chưa tương xứng, chưa được phát huy cũng là điều cần suy nghĩ tìm đến tận gốc.”
“Tiềm năng phải tạo ra được của cải vật chất. Tôi rất sốt ruột, không thể chậm trễ hơn được nữa, chờ là lỡ mất cơ hội,” Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh và đặt ra yêu cầu phải quyết liệt thực hiện “cuộc cách mạng” tinh gọn bộ máy, xây dựng hệ thống chính trị “Tinh-Gọn-Mạnh-Hiệu năng-Hiệu lực-Hiệu quả” để giải quyết được tận gốc rễ các vấn đề vướng mắc, sử dụng hiệu quả đất đai, đưa đất nước ta bước vào thời kỳ phát triển mới: Kỷ nguyên vươn mình của dân tộc./.