Bài 4: Quản lý thực chất khoáng sản quốc gia: Phải phân nhóm, tính đúng tính đủ

Chia sẻ kinh nghiệm từ thực tế quản lý ở địa phương, Phó Bí thư Tỉnh ủy, Chủ tịch Ủy ban Nhân dân tỉnh Lào Cai Trịnh Xuân Trường cho biết địa phương này hiện có trên 35 loại khoáng sản khác nhau; trong đó nhiều loại khoáng sản quý, chất lượng cao, trữ lượng lớn hàng đầu Việt Nam như: Apatít (2,2 tỷ tấn), sắt (150 triệu tấn), đồng (100 triệu tấn), vàng, môlípđen, fenspat, graphít...

Đây là tiền đề thuận lợi để phát triển ngành công nghiệp khai thác và chế biến khoáng sản trên địa bàn tỉnh.

Theo Điều 7 dự thảo Luật Địa chất và Khoáng sản đã được Chính phủ trình Quốc hội, thì khoáng sản sẽ được phân thành 4 nhóm. Trong số đó, khoáng sản thuộc nhóm IV (gồm các loại đất, đá chỉ phù hợp với mục đích làm vật liệu san lấp cũng như đất đá thải của mỏ để đáp ứng nhu cầu của các dự án giao thông, xây dựng công trình trọng điểm) thay vì phải thực hiện thủ tục cấp giấy phép thăm dò, giấy phép khai thác theo Luật Khoáng sản năm 2010, thì tới đây - theo dự thảo Luật Địa chất và Khoáng sản sẽ chỉ cần thực hiện đăng ký khai thác khoáng sản.

“Như vậy, việc thực hiện phân nhóm khoáng sản sẽ tạo điều kiện cho các địa phương trên cả nước, cũng như tỉnh Lào Cai phát huy được tính chủ động, có thẩm quyền cấp phép các loại khoáng sản theo nhóm đã được quy định đồng thời giải quyết một số khó khăn, vướng mắc hiện nay liên quan đến khoáng sản đi kèm như vật liệu san lấp trên địa bàn toàn tỉnh,” ông Trường nêu quan điểm.

Bên cạnh đó, việc phân nhóm khoáng sản để quản lý theo nhóm cũng sẽ tháo gỡ được những khó khăn về thủ tục hành chính; thực hiện việc khai thác và sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên; từng bước đổi mới công nghệ sản xuất, xử lý môi trường nhằm tiết kiệm tài nguyên, bảo vệ môi trường, kiểm soát và xử lý triệt để chất thải, hướng đến sản xuất sạch hơn; đẩy mạnh ứng dụng công nghệ cao, công nghệ sạch vào toàn bộ quy trình sản xuất; thúc đẩy phát triển kinh tế tuần hoàn.

Tuy nhiên, ông Trường cũng lưu ý để thực hiện được mục tiêu trên, các cấp, các ngành và địa phương cần quán triệt, thực hiện nghiêm túc quan điểm “coi môi trường là một trong ba trụ cột của phát triển bền vững; không phát triển kinh tế bằng mọi giá; không đánh đổi môi trường lấy kinh tế” đồng thời đổi mới phương thức quản lý môi trường “từ bị động giải quyết sang chủ động phòng ngừa,” nhằm từng bước chuyển đổi mô hình tăng trưởng theo hướng bền vững.

Có chung quan điểm, Phó Bí thư Tỉnh ủy, Chủ tịch Ủy ban Nhân dân tỉnh Cao Bằng Hoàng Xuân Ánh, nhấn mạnh việc phân nhóm khoáng sản sẽ giúp các địa phương nâng cao hiệu quả quản lý, giảm thất thoát tài nguyên cũng như bảo vệ môi trường trong khai thác khoáng sản cũng như giải quyết được tình trạng khan hiếm vật liệu đất đắp trong thời gian tới, qua đó đảm bảo sự phát triển bền vững.

Tuy nhiên, ông Ánh cũng đề xuất dự thảo luật cần có các tiêu chí phân nhóm khoáng sản rõ ràng, khoa học và phù hợp với thực tiễn tại Việt Nam; phân định rõ thẩm quyền quản lý giữa chính phủ, bộ, ngành và ủy ban nhân dân các cấp.

Cùng với đó, Nhà nước cần có cơ chế hỗ trợ các địa phương trong việc xây dựng năng lực quản lý, giám sát và kiểm soát hoạt động khai thác khoáng sản; có các cơ chế khuyến khích doanh nghiệp đầu tư công nghệ khai thác hiện đại, thân thiện với môi trường và chế biến sâu khoáng sản tại chỗ; cơ chế phối hợp liên ngành.

Phân tích thêm, đại diện lãnh đạo Ủy ban Nhân dân tỉnh Quảng Bình cho biết Luật Khoáng sản năm 2010 hiện nay không quy định phân nhóm khoáng sản, dẫn đến quy trình, thủ tục hành chính trong quản lý hoạt động khoáng sản đối với tất cả các loại, nhóm khoáng sản là như nhau.

Điều này là không phù hợp. Trong khi “việc phân nhóm khoáng sản” theo dự án Luật Địa chất và Khoáng sản đã được Chính phủ trình Quốc hội, sẽ cho phép xác lập cách tiếp cận phù hợp từ khâu quy hoạch đến cấp phép thăm dò, khai thác khoáng sản, cho phép thu hồi khoáng sản…

Phó Bí thư Tỉnh ủy, Chủ tịch Ủy ban Nhân dân tỉnh Vĩnh Long Lữ Quang Ngời cũng nhận định với quy định “phân nhóm khoáng sản,” khi Luật Địa chất và Khoáng sản được thông qua sẽ cho phép địa phương xác lập cách tiếp cận phù hợp từ khâu quy hoạch đến cấp phép thăm dò, khai thác, thu hồi khoáng sản, đóng cửa mỏ. Trên cơ sở đó, luật sẽ quy định phân cấp, phân quyền cho chính quyền địa phương, cải cách thủ tục hành chính phù hợp với từng nhóm khoáng sản.

Nhấn mạnh việc phân nhóm khoáng sản để quản lý theo nhóm là yêu cầu thực tiễn cấp thiết nhằm tạo hành lang pháp lý đồng bộ, thống nhất, bảo đảm minh bạch; quản lý chặt chẽ, sử dụng tiết kiệm, hiệu quả khoáng sản, Chủ tịch Ủy ban Nhân dân thành phố Cần Thơ Trần Việt Trường bày tỏ mong muốn dự án Luật Địa chất và Khoáng sản liên quan đến quy định trên sẽ sớm được Quốc hội thông qua.

Dẫn thực tế nhiều doanh nghiệp khai thác khoáng sản, nhất là than hiện đang đổ thải một lượng lớn đất, đá, xỉ than, thấy tài nguyên mà không thể khai thác, trong khi một số công trình giao thông trọng điểm quốc gia hiện đang phải nhập cát từ Campuchia, đại diện Công ty Cổ phần Gang thép Thái Nguyên cho rằng đây là thực tế gây lãng phí đối với cả Nhà nước.

Vì thế, quy định phân nhóm để khai thác tối đa khoáng sản đi kèm trong bối cảnh hiện nay là giải pháp rất cấp thiết.

Có chung quan điểm, một chuyên gia môi trường cho rằng quy định phân nhóm để khai thác tối đa khoáng sản đi kèm, cũng như đất, đá, xỉ than sẽ mang lại lợi ích rất lớn cho đất nước, cũng như giảm được gánh nặng cho xã hội, đặc biệt là bảo đảm an toàn cho người dân như: Góp phần giải quyết tình trạng thiếu vật liệu san lấp; hạn chế, ngăn chặn nguy cơ xảy ra thảm họa sạt lở gây thiệt hại về người và kinh tế; phát triển kinh tế theo hướng tuần hoàn; hạn chế được diện tích đổ thải đồng thời tạo được mặt bằng để sản xuất kinh doanh, thậm chí có thể hình thành các khu đô thị mới ở các khu vực ven biển như thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh…